دلایل منع تولید فرش ماشینی
فرش ماشینی و صنعت فرش بافی در ایران سابقه ای ۵۰ ساله دارد . صنعت فرش ماشینی در مقایسه با پیشینه صنعت نساجی از عمر کمی برخوردار است که این نشان دهنده جوان بودن صنعت فرش ماشینی است . اولین تولیدات فرش ماشینی در ایران در دهه ۴۰ هجری شمسی انجام شد . به گونه ای که طرح راه اندازی این صنعت به یکی از پرمناقشه ترین بحث های تاریخ تبدیل شد . چرا که در آن برهه از زمان ، اغلب کارشناسان فرش معتقد بودند که باید جلوی ماشینی شدن صنعت فرش بافی و تولید فرش ماشینی را گرفت . چرا که گمان می کردند با ماشینی شدن این صنعت ، هنر صنعت فرش دستباف نابود می شود .
عواملی چون به کار گرفته شدن عده زیادی در این حرفه ، در آمد حاصل از صادرات فرش به خارج از کشور و همچنین شهرت جهانی فرش های دستباف باعث شد تا از سرمایه گذاری در صنعت فرش ماشینی جلوگیری شود . اختلاف نظرها دراین باره آنقدر زیاد بود که علاوه بر مکاتبات وزرای اقتصاد و نخست وزیر وقت ، پای دربار نیز به این ماجرا باز شد . نتیجه تمام این فشارها بر این شد تا در صورت مشاهده کارخانه قالی بافی ماشینی ، تمامی ماشین آلات و وسایل مربوطه ، توقیف و با متخلفان بر اساس قانون برخورد خواهد شد .
حتی بر اساس این قانون تصویب شده ، برای سفارش دهندگان فرش ، خریداران و حتی توزیع کنندگان نیز مجازات های در نظر گرفته شده بود . از این رو می توان گفت که مهمترین علت عدم تولید فرش ماشینی ، وجود همین ممنوعیت ها به سبب حمایت از فرش دستباف بوده است .
ایجاد اولین کارخانجات فرش ماشینی
بعد از گذشت چندین سال شرایط به گونه ای رقم خورد که نیاز به تولید فرش ماشینی به قدری احساس شد که مردم تصمیم به تولید فرش ماشینی و ایجاد کارخانجات فرش ماشینی گرفتند . از جمله این عوامل می توان به رشد چشمگیر جمعیت و نیاز بالای مردم به فرش و همچنین قیمت بالای فرش دستباف اشاره کرد.
در سال ۱۳۵۱ ، شرکت فرش مخمل و ابریشم کاشان با وارد کردن دستگاه ماشین بافندگی به تولید فرش ماشینی اقدام نمودند . فرش های تولیدی در کارخانجات مخمل و ابریشم از نخ آکریلیک ریسیده شده در سیستم ریسندگی پنبه ای که در خود شرکت موجود بود بافته می شدند . تولید انبوه فرش در کارخانجات فرش کاشان به گونه ای بود که در اواخر سال ۱۳۵۲ شرکت صنایع کاشان با استفاده از ۱۸ دستگاه تولید فرش ، با نام تجاری “فرش راوند” به فعالیت خود در این حیطه ادامه داد.
اولین تولیدات فرش راوند از نوع فرش ۳۵۰ شانه با تراکم طولی ۹۰۰ بوده است . فرش ۳۵۰ شانه راوند از نظر تعداد گره شبیه فرش های دستباف ۲۵ رج کاشان بود که به صورت عمده در کاشان بافت می شده است که به عنوان فرشی با تراکم متوسط شناخته می شدند. فرش های ماشینی تولیدی در کارخانه فرش راوند از نخ های پود پنبه ای تشکیل می شده است . وجود نخ های خاب پشمی و چله و پود پنبه ای باعث می شد تا فرش های تولیدی به فرش دستباف شباهت زیادی داشته باشند.
کارخانه فرش کاشان
در سال ۱۳۵۴ ، واحد های تولیدی فرش ماشینی با نام “فرش پارس” در قزوین و “شه بافت” در رشت آغاز به کار نمودند . این دو کارخانه برای بافت فرش ماشینی ، ماشین ـلات بافندگی دوماکویی را از آلمان شرقی وارد کردند و به بافت فرش ماشینی تکسیما مشغول شدند . در این مدت ، کارخانه مخمل و ابریشم کاشان نیز بیکار نماند و به وارد کردن ۱۲ دستگاه ماشین بافندگی بدون ماکو پرداخت .
الیاف مورد استفاده برای بافت فرش در آن زمان از کشور نیوزلند وارد ایران می شد . دلیل استفاده از این الیاف در واقع طول و قطر مناسب آن ها و مقرون به صرفه بودن آن ها بود . الیاف پشم داخلی با اینکه قیمت مناسبی دارند اما به دلیل ضخامت و یکنواخت نبودن و استحکام بسیار کم در دستگاه های بافندگی قابل استفاده نیستند. ایران به تقلید از بلژیک در بافت فرش ماشینی در نخ های جوت به عنوان پود فرش ماشینی استفاده کرده و استفاده می کند .
اعطای آسان مجوز تاسیس ، شرایط بد اقتصادی بعد از جنگ ، نرخ بالای رشد جمعیت و به دنبال آن نیروی جوان فعال و آماده به کار ، تکنولوژی پایین ماشین آلات بافندگی و در نهایت بازار فروش بسیار خوب همگی باعث رشد بالای کارخانجات فرش ماشینی در دهه ۷۰ شمسی شد . در نیمه های دهه ۷۰ بود که در ابتدا صادرات غیر رسمی و بعد از آن صادرات رسمی فرش به کشورهای همسایه چون افغانستان ، پاکستان و عراق آغاز شد . در واقع برای صادرات فرش به این کشور ها، از فرش های ارزان قیمت چون فرش ۳۵۰ شانه کاشان استفاده می شده است .
در ادامه با ما همره باشید .